تاريخ معماري منظر

مقدمه:
معماري منظر هنر و دانشي جديد، نوپا و نا آشنا است که از تلفيق و آميزش علومي مختلف پديد آمده و با توجه به موفقيت آن در طراحي و توجه به فضاهاي محيطي و بيروني افراد و همچنين نياز به ايجاد حس زيبايي در فضاهاي شهري، در چند دهة اخير موفقيتي ويژه و ممتاز کسب کرده است.
اهداف اين رشته بر سه زمينه زيبايي شناسي، کارکردي و خواناسازي محيط بر اساس فرهنگ و هويت افراد و جامعه شناخته مي شود. (منصوري، 1383) بنابراين با توجه به اهميت آن از لحاظ هويت بخشي و زيبا سازي به محيط آدميان، مي توان ريشة آن را در قرن ها قبل جستجو کرد و براي شناخت و شناساندن هر چه بيشتر اين رشتة نو در ايران، لازم است که تاريخ آن را مورد مطالعه و پژوهش قرار داد.

تعریف معماری منظر:
معماري منظر هنر برنامه ريزي، طراحي، مديريت، نگهداري، احياگري زمين و طراحي دست ساخته هاي بشري است. حوزة اين حرفه در بر گيرندة حرفه ها و مباحثي چون معماري، طراحي سايت ها، توسعه حوزه هاي مسکوني، اصلاح و احياء محيط زيست، برنامه ريزي و طراحي شهري، طراحي پارک ها و مراکز تفريحي، طراحي منطقه اي و نگهداري از سايت هاي تاريخي مي باشد.
تاريخ معماري منظر با تاريخ باغباني مرتبط است ولي هم وسعت نيستند. در واقع هر دو هنري هستند که از ترکيب طراحي بر شکل زمين، آب، راه و ديگر عناصر به وجود مي آيند ولي طراحي باغ يا باغباني تنها با محيط هاي خصوصي چون (پارک ها، باغ ها و ...) سر و کار دارد و طراحي منظر با طراحي بر روي محيط هاي باز و وسيع مانند فضاهاي باز عمومي (ميادين شهري، پارک هاي شهري، راه هاي سبز و ...) سر و کار دارد.

تاریخ معماری منظر:
قرن ها پيش رومن ها از معماري منظر در مقياسي وسيع بهره برده بودند و هم اکنون در اين باب نوشته هاي ويتروويوس (vitruvius) و ديگر باقي مانده ها از لايه هاي شهرها، نشان و دليلي بر وجود معماري منظر در آن ايام است.
پس از قرون وسطي و چند قرن دشمني با طبيعت، مي توان گفت که منظر ياLandscape ابداعي تصويري بوده که از اواخر قرن 15 به وجود آمده است و به گفتة آلن راجر فيلسوف فرانسوي، آغاز کاربرد واژة منظر به عصر رنسانس باز مي گردد. (منصوري،1383) همانند ديگر هنرها، اين هنر نيز تا طراحي باغ ها در عصر رنسانس احياء نگرديده بود و شاهدهاي بارز اين ادعا، باغ ويلاهايي چون ويلادسته(villa dEste) و تيوولي(Tivoli) هستند. باغ هاي رنسانس در حدود قرن هاي 16 و 17 توسط کارهاي طراحي به نام لونوتره (Le Notre) توسعه يافت.
اولين کسي که دربارة "ساخت و ايجاد (making) منظر" نوشته است، جوزف اديسون(Joseph Addison) در سال 1712 بوده است. واژة "باغبان منظر (Landscape gardener)" توسط ويليام شنستون (William Shenston) براي اولين بار در سال 1754 به کار برده شد ولي اولين فرد حرفه اي که از اين عنوان استفاده کرد، هامفري رپتون(Humphry repton) در سال 1794 بود. واژة "معماري منظر (landscape architecture)" اولين بار توسط اسکاتمن گيلبرت لين ميژن(Scotman Gilbert Laing Meason) در عنوان کتاب وي به نام "معماري منظر نقاشان بزرگ ايتاليا" در سال 1828 در لندن به کار گرفته شد که در باب نوعي از معماري بود که وي در نقاشي مناظر کشف کرده بود. سپس اين واژه توسط لودن (Jc Loudon) و دونينگ (Aj Downing) به کار گرفته شد و براي اولين بار خطاب به حرفه اي به نام فردريک لو المستد(Fredrick Law Olmsted) در سال 1863 به کار رفت.
در قرن 18، انگلستان به عنوان قطبي از سبکي جديد در طراحي منظر شناخته شد و شخصيت هايي چون ويليام کنت(Willim Kent)، هامفري رپتون و مشهورترين آنها لانسلوت براون(Lancelot Brown) ، با قدرتي ويژه، پارک هاي بزرگ ملي انگليس را که داراي طبيعتي بکر و ناب بودند را دگرگون ساختند. امروزه خيلي از اين پارک ها باقي هستند.
بنابراين پيش از قرن 18 میلادی، طراحي چشم اندازها به شدت متکي بر هنر و نظرية آرمان گرايي بود و به طور مثال طبيعت را به صورت آرماني و کمال گراي آن تصور مي کردند ولي در اواخر قرن 18 میلادی، طبيعت معناي جهان طبيعي را به خود گرفت و در نتيجه تقليد از طبيعت براي شکل دادن به آن مسخره آميز گرديد. (رهبر بهبهاني، 1382)
در قرن 19 میلادی برنامه ريزي شهري مهم تر شده و در نيمة دوم قرن، شروع رسمي حرفة معماري منظر را مي توان به فردريک لا المستد نسب داد. وي نهضت پارک(park movement) را در آمريکا پايه گذاري کرد و يک سري از پروژه هاي پارک هايي را که تاکنون تأثير بسياري بر آموخته هاي معماري منظر داشته اند را به پايان رساند. نمونه هايي از آنها، پارک مرکزي نيويورک، پارک جستجو در بروکلين و ... مي باشند.
کاربرد کلمه معمار منظر بعد از بنيان گذاري جامعة معماران منظر آمريکا(ASLA) در سال 1899 و اتحادية بين المللي معماران منظر (IFLA) در سال 1948 شايع گرديد.
در ادامه، از آغاز قرن 20 میلادی، چشم انداز به عنوان مکاني که منتج از فرآيندها و عوامل شکل دهنده متفاوت است، مطرح شد و در اوائل دهة 1900 طبيعتي که المستد و ديگران زماني آن را در تقابل با شهر و به عنوان درماني براي نارسايي هاي شهري مي دانستند، به صورت يکي از اجزاي شهري در آينده و به عنوان جايگاهي براي شکل گيري ويژگي هاي شهري، چه آزاد و چه نظام يافته، مطرح شد. (موگروئر، 1380)

نتیجه:
بنابراين بايد بدانيم که زيبايي طبيعت بکر، همانند آنچه که امروز آن را مي شناسيم و تحسين مي کنيم، تا پيش از قرن 18 مطرح نبوده است. (منصوري، 1378) منظر با تعريف امروزين آن از قرن 18 میلادی و در پس رويکردهاي فرهنگي جامعه اروپائيان نهاده شده است و در واقع دستاوردي از انديشه هاي مدرن مي باشد. حال با توجه به رشد بيش از پيش صنعت و مدرنيته در شهرها و محيط هاي انساني و گذران بيش از دو سوم ساعات شبانه روز از عمر افراد در همين محيط هاي خارجي و بيروني، ضرورت رسيدگي به محيط زيست و کيفيت اين نوع فضاها مد نظر قرار مي گيرد که فرآيند اين ضرورت، شکل گيري شاخه هاي جديدي از علوم مختلف براي ساماندهي محيط و توجه به ابعاد گوناگون آن مي باشد.
بر اين اساس و اهداف کارکردي معماري منظر که توجه به خواناسازي يا شفاف سازي محيط براي کاربران و ايجاد محيطي آرام و شناخته براي مردم است، بر خلاف تصور عاميانه، معماري منظر تنها زيباسازي محيطي نيست و رويکردي چند بعدي دارد (منصوري، 1383) و هم اکنون به عنوان يک نظم و فرآيند، توسعه و ادامه يافته و عهده دار بسياري از حرکات طراحي و معماري در قرن بيستم مي باشد.

منابع:
1. رهبر بهبهاني، شبنم. 1382. "تعريف منظر و منشأ آن". گزارش طرح پژوهشي، دانشکده هنرهاي زيبا. دانشگاه تهران.
2. منصوري، سيد امير. 1378. "چشم اندازهاي شهر ايراني". شهر نگار.، شماره بهمن و اسفند.
3. منصوري، سيد امير. 1383. "درآمدي بر شناخت معماري منظر". فصل نامه باغ نظر. شماره 2.
4. موگروئر، روبرت. 1380. "تفسير محيط به روشهاي سنتي، ساختار زدايي و هرمنوتيک". مترجم منوچهر طبيبيان. نشر دانشگاه تهران.

معماری منظر

مصاحبه با  Daniel Roehr استاد دانشگاه UBC کانادا
غزل تابنده

معماری منظر را چگونه تعریف می کنید؟
معماری منظر یعنی هر آنچه خارج از ساختمان است. این حیطه اصولا همه جوانب را مد نظر دارد و در عین حال توجه به خود ساختمان نیز وجود دارد.

اهداف مورد نظر در معماری منظر چیست؟طراح منظر قصد دارد از طریق پروژه خود به چه اهدافی دست یابد و در کارش با معمار چه تفاوتی دارد؟ هدف کار معمار منظر خلق فضاهایی است که مردم از آنها استفاده کنند. چه بسا پروژه هایی که با صرف هزینه زیاد به انجام می رسند اما بلا استفاده می مانند. بنابراین وظیفه ما به غیر از پاسخ به کاربردهای مورد نیاز توجه به عواملی دیگر نیز هست. شعار فرم از عملکرد پیروی می کند که در معماری مدرن شکست خورد در مورد معماری منظر هم با شکست مواجه شده است. ما بایستی نکاتی از قبیل تزئینات، مواد و مصالح، تأثیرات جوی و عناصر و جزئیات و اجرای صحیح را نیز به همان اندازه بها دهیم.
یک تفاوت عمده میان یک پروژه منظر با یک پروژه معماری به نظر من در اینجاست که در معماری، پس از پایان ساخت افول آن آغاز می شود، در حالی که کار معماری منظر از لحظه اتمام ساخت خود است که بنای بالیدن می گیرد و در زمان پیش می رود.

پروژه و زمینه کاری معماری منظر در جامعه حرفه ای چه حیطه ای را شامل می شود؟
پروژه ها در هر مقیاسی و از هر گونه ای، طراحی جاده و شبکه راهها، طرحهای حفاظت از طبیعت، نگهداری، مدیریت، حمایت و حراست محیط و ... را ممکن است شامل شود. منتها نکته قابل توجه در اینجاست که معمار منظر اصولا یک طراح است و بنا به نوع پروژه تعریف شده ممکن است با تیم های تخصصی دیگری کار کند که غالبا هم مدیریت آنها را عهده دار می شود. به نظر من هر کس بتواند طراحی کند، مدیریت هم می تواند انجام دهد.

آیا رشته های معماری، شهرسازی کافی نبوده که رشته معماری منظر به وجود آمده است؟ البته نظر شخصی من این است که طراحی شهری خود جزئی از طراحی منظر است. منتها کار طراحی شهری بیشتر با اطلاعات سر و کار دارد و دانشی را شامل می شود که از طریق آن به وضع قوانین و مقررات از قبیل سیاست گذاری ها، تراکم ها و ... می پردازند، در حالی که کار معمار منظر در درجه اول طراحی بر اساس این دانش است.
این حرفه در طول تاریخ همواره وجود داشته و تنها از صد سال پیش، به دلیل نوع نگاه خاص امریکاییان بدان تحت عنوان «معماری منظر» در آمده است. به هر صورت، هدف اصلی آن خلق فضاهایی است که با مردم استفاده کننده از آن سازگار باشد.

نظر شما راجع به طراحی دست آزاد چیست؟
طراحی با دست یک وسیله برقرار کردن ارتباط سریع و کارآمد است که من خود بسیار از آن استفاده می کنم. البته ترکیب کردن آن با امکاناتی که امروزه کامپیوتر در اختیارمان قرار می دهد اثراتی بسیار جالب و مطلوب تولید می کند. برای دانشجویان نیز این یک وسیله بیان ایده است و با این همه پیشرفت نرم افزارهای گرافیکی و نتایج چشمگیری که می آفرینند، کار قضاوت برای ما معلمین کار سخت تری است چرا که معتقدم آنچه که زیر این لایه زیبا نهفته است یا همان ایده طراحی مهم است که باید قضاوت گردد.

نظر شما راجع به پایداری معماری منظر چیست؟ همانطور که در بحث صبح خود گفتم، به نظر من پایداری منوط به دو شرط است: 1. زمان 2. مقیاس. یعنی اگر طرحی بتواند فراتر از زمان حرکت کند و گذشته و آینده و حال را ببیند، و به علاوه از مقیاس خرد یک خیابان تا مقیاس کلان مثلا شهری را مد نظر قرار دهد، آن گاه طرحی پایدار به وجود خواهد آمد.

برج متحرك داونچي در دبي

اولين برج چرخان

معماری پویا (Dynamic Architecture)

معماری پویا (Dynamic Architecture) ، برج بلندی است که برای دبی طراحی شده است و دائماً در حال چرخش و تغییر شکل و وضعیت قرارگیری اعضا روی هم می باشد، به طوریکه قادر است انرژی الکتریکی جهت مصارف داخلی خود و ساختمانهای اطراف خود را تامین کند.
محمد رضا اصلانی

دکتر دیوید فیشر (DAVID FISHER) معمار و شهرساز ایتالیایی از معماران بنام می باشد که پروژه های گوناگونی را با ویژگیهای منحصر به فرد در شهرهای مختلف دنیا مانند نیویورک، مسکو، هنگ کنگ، پاریس و دبی در سه دهه اخیر طراحی نموده است. فیشر تحصیلات خود را در فلورانس آغاز نمود و سپس با درجه عالی از دانشگاه فلورانس به سال 1976 فارغ التحصیل شد. سپس در همان دانشگاه معماری و سازه را تدریس نمود. به واسطه تحقیقات و تدریس و کارهای بسیار بارز، از طرف دانشگاه کلمبیا به وی درجه دکترا اعطا گردید. به موازات فعالیت های تحقیقی و مطالعاتی، فیشر دفتر طراحی خود را تحت عنوان فیتکو (FITECO) در نیویورک تأسیس و شروع به فعالیت نمود. از جمله طراحی و مشاوره های وی در خصوص فیش ساختگی در صنعت ساختمان و توسعه و تجهیز هتلها بود. از بارزترین ویژگیهای شغلی وی می توان به دو محور ذیل اشاره نمود:
1. طراحی ساختمانهایی که خود را با نیازهای ساکنین تطابق می دهند (معماری پویا).
2. طراحی و تولید صنعتی واحدهای ساختمانی.
یکی از تکنولوژیهایی که وی آن را دنبال کرد، نمونه ای از حمامهای هوشمند بود که توسط لئوناردو داوینچی طراحی شده بود و توسط فیشر در هتلها و خانه ها تکمیل و توسعه داده شد. این نوع نگرش مکانیکی و تلفیق آن با ساختمان و تولید انبوه آن در کارخانه موجب تأسیس شرکت فیشر ال دی وی (FISHER LDV) در ایتالیا گردید و سپس شعبه هایی را در لندن و مسکو و هنگ کنگ و دبی ایجاد نمود. فیشر پنجاه و هشت ساله معتقد است که (هر آنچه که درست است زیبا و خوب است، اما هر آنچه که زیبا است الزاماً درست نمی باشد). به عقیده وی زمان، بعد قدرتمند زندگی است و یا به عبارتی زمان، بعد نسبت ها است. برج اخیر وی که برج متحرک لقب یافته است گونه ای از طراحی زمان در زندگی است.
معماری پویا، برج بلندی است که برای دبی طراحی شده است و دائماً در حال چرخش و تغییر شکل و وضعیت قرارگیری اعضا روی هم می باشد. به طوریکه قادر به تولید انرژی الکتریکی جهت مصارف داخلی خود و ساختمانهای اطراف خود نیز می باشد. 48 توربین بادی که بین هر طبقه چرخنده واقع شده اند، با توجه به سلولهای فتوالکتریک کار گذاشته شده در سقف، برق مورد نیاز برج را تولید می کنند، که این نوع تولید انرژی عاری از هرگونه آلودگی زیست محیطی می باشد. مجموع انرژی تولید شده توسط این نیروگاه ارزش سالیانه ای معادل 7 میلیون دلار را دارد.
هر توربین قادر است 3 درصد مگاوات انرژی الکتریکی تولید نماید. با توجه به اینکه دبی در سال 4000 ساعت باد دارد، لذا توربین ها قادر به تولید 1،400،000 کیلووات ساعت انرژی خواهند بود. با در نظر گرفتن مصرف سالیانه هر خانوار حدود 24،000 کیلو وات ساعت، هر توربین قادر به تأمین برق 50 خانوار می باشد.
برج متحرک دبی با دارا بودن 200 آپارتمان و 59 طبقه فقط با 4 توربین از 48 توربین خود قادر به تأمین انرژی مورد نیاز خود می باشد و انرژی مازاد تولید شده توسط 44 توربین دیگر صرف روشنایی محوطه و ساختمانهای مجاور و همسایگان آن می گردد. توربین های افقی این برج بین طبقات واقع شده اند و طوری طراحی شده اند که در معرض دید نیستند. به دلیل اینکه توربین ها مابین طبقات واقع شده اند، لذا افت فشار و تلفات انرژی تقریباً صفر می باشد، به همین دلیل هزینه تعمیر و نگهداری ندارد. طراحی مدرن و استفاده از الیاف کربن با مقاومت بالا مشکل شکل دهی به برج و نیز مشکلات آکوستیکی را نیز حل کرده است.
تولید انرژی با چنین ویژگیهایی از نکات مثبت و قابل تأمل اقتصادی و زیست محیطی پروژه می باشد.

آرايش ترمي دروس رشته گرايش كارشناسي پيوسته معماري
نيمسال اول

رديف

عنوان درس

واحد

1

هندسه كاربردي

3

2

كارگاه مصالح و ساخت

2

3

درك و بيان محيط

3

4

رياضيات و آمار

3

5

معارف اسلامي

2

6

زبان خارجي

3

جمع

16

گذراندن حداقل دو درس از دروس( هندسه كاربردي، كارگاه مصالح و ساخت، درك بيان محيط) پيش
از درس مقدماتي طراحي معماري 1 الزامي است.
نيمسال دوم

رديف

عنوان درس

واحد

1

بيان معماري 1

2

2

هندسه مناظر و مرايا

2

3

مقدمات طراحي معماري 1

5

4

ايستايي

2

5

معارف اسلامي 2

2

6

فارسي

3

7

تربيت بدني 1

1

جمع

17

نيمسال سوم

رديف

عنوان درس

واحد

1

بيان معماري 2

2

2

انسان ، طبيعت ، معماري

2

3

مقدمات طراحي معماري 2

5

4

نقشه برداري

2

5

مصالح ساختماني

2

6

اخلاق و تربيت اسلامي

2

7

تربيت بدني 2

1

جمع

16

نيمسال چهارم

رديف

عنوان درس

واحد

1

طرح معماري 1

5

2

آشنايي با معماري جهان

2

3

برداشت از بناهاي تاريخي

3

4

سازه هاي بتني

2

5

مقاومت مصالح و سازه هاي فلزي

2

6

انقلاب اسلامي و ريشه هاي آن

2

7

زبان تخصصي ( واحد اختياري)

2

8

تنظيم خانواده و جمعيت

1

جمع

19

نيمسال پنجم

رديف

عنوان درس

واحد

1

طرح معماري 2

5

2

آشنايي با معماري معاصر

2

3

تنظيم شرايط محيطي

2

4

ساختمان 1

2

5

روستا 1

3

6

آشنايي با معماري اسلامي

4

7

تاريخ اسلام

2

جمع

20

نيمسال ششم

رديف

عنوان درس

واحد

1

طرح معماري 3

5

2

تاسيسات الكتريكي نور و صدا

2

3

تاسيسات مكانيكي

2

4

ساختمان 2و گزارش كارگاه

2

5

روستا 2

2

6

متون اسلامي

2

7

حقوق معماري

2

جمع

17

نيمسال هفتم

رديف

عنوان درس

واحد

1

طرح معماري 4

5

2

متره و برآورد

2

3

آشنايي با مباني برنامه ريزي كالبدي

2

4

تحليل فضاهاي شهري

3

5

آشنايي با مرمت ابنيه

3

6

مباني نظري معماري